Arama Motoru

A) Arama Motorunun Tanımı
İnternet kullanımının yaygınlasması ve herkesin para dahi ödemeden site sahibi olabilmesi, internetin bir bilgi çöplüğüne dönmesine ve aynı bilgilerin binlerce farklı sitede yayınlanmasına yol açmıstır.
Birkaç site bu isin basından beri bir numara olma unvanını ellerinde bulunduruyorlar. Ama ayrıntılı konuları isleyip, mesela akademik ve teknik bilgiler, genel olarak kabul görebilmis bir site mevcut değil. İhtiyacı olanlar onlara ulasıyor ve devamlı olarak bu bilgilere gereksinim duymayanlar bu sitelerin var olduklarından bile haberdar değiller.

Bu nedenle internette yayınlanan sitelerin içerikleri ne kadar genis ve farklı olsa da, o dokümanları arayan kisilerin onları bulması ancak arama motorları sayesinde gerçeklestirilir. Arama motorları bir ya da birkaç kelime veya sözcük tümcesinin, site sahibinin sitesini motora kaydederken girdiği anahtar kelimelere veya sayfalarda bulunan veriler içinden bulunarak arayan kisiye gösterilmesi prensibine sahiptir.

Arama motorları internet kullanıcılarının istedikleri bilgiye saatler harcayarak ulasabilmelerinin yanında, onlara birkaç saniye içinde aradıkları her bilgiyi ve diğer verileri bulma lüksü sunuyor.

Sizce de çok yararlı değil mi?

B) Arama Motorlarının Gelisimi

1993 yılında, henüz herkes kulaktan dolma birkaç siteyi kaynak edinirken ve yeni açılan siteler ziyaretçi edinemezken, bazı yazılımcılar çözüm olan bir sistem arayısını noktalamışlardı: arama motorları.

“Belki var ama nerede?” ve benzeri soruların internet için geçerli olmayacağı bir dönem açıldı. Bunun ilk örneklerini incelersek: google.com Özgür kayıt ve önbilgi stratejisiyle bugün için dünyanın en çok kullanılan sitesi.

altavista.com İlk arama motorlarından biri. Bütün dünya ülkelerine hizmet vermekten çekinmis olması ve google.com’un uygulamalarına yetisememesi nedeniyle bugün kullanıcısının büyük bir bölümünü google’a kaptırmıs olan motor.

aliweb.com Arama motoru furyasının baslamasına öncü olan sitelerden biri. Simdi çalısmıyor ve tescil yazısı bile 2002′ye ait. Ama motorların ortaya çıkmasında düsünce babalığı yapmıs olan bu sitenin yazılımcıları, bu ileri görüşlülükle, geçmiste, reklam ücretleri olarak çok para kazandılar.

C) Kullanım Alanı

İnternet ne için kullanılıyor? Bunun cevabını sadece düsünerek tam olarak veremeyiz. Bunu kanıtlamam gerekirse, bir kelime düsünün; mesela koltuk kelimesi…

google.com’da bu kelime arandığında ne kadar sonuç çıktığını görüyorsunuz. Burada bulunan sitelerin pek çoğu aslında bizim aradığımız koltukla alakalı değil, ama küçük bir kısmı, mesela 100.000 kadarı gerçekten aradığımız kelimeyle alakalı…

Bugün internet aklımıza gelebilecek her konuda bilgi içeriyor. Bizi aydınlatıyor, yanlıs bilgilendiriyor, doğruları söylüyor, zamanımızı çalıyor; ama bugün internet dünyadaki her seyi içeriyor. Arama motorları bunların bir bütün olarak tutulması görevini üstleniyor. Peki bu bilgilerin saklanması ve ziyaretçilere sunulması nasıl sağlanıyor?


2 - Teknik Altyapı

A) Yazılım Süreci

Arama motorlarının yazılım asaması, örneklerinin az olması dolayısıyla, önceleri biraz üzerinde durulması gereken bir konu olarak görülüyordu. Bir arama motoru kurmak belki de tanıtım ve içerikten önce yazılım demekti.

Ama bugün yazılım uzmanlarının çoğalması ve internette ücretsiz yazılım destekçileri sayesinde bir arama motoru kurmak çok kolay ama onu yasatmak ve duyurmak gerçekten zor. Kavramlar birkaç sene içinde rol değistirmis gibi görünüyor.

B) Yayınlama Süreci

Arama motoru kurmak bir izne ya da herhangi bir izlek içermeye zorunlu değil. Ne zaman ki birimizin bu amaçla kurduğu arama motoru tavsiye edilen ve sık ziyaret edilen bir hale geliyor, kısıtlamalar ve zorunlu uygulamalar o zaman diretiliyor.

Bunun yanında bir arama motoru uzun ve yorucu bir reklâm süreci gerektiriyor. Bunun için büyük sitelerin tekelini kırmak oldukça güç.

3 - Hukuki Sorunlar

Arama motorlarının yaygın kullanımı ve denetim zorluğu, buna kaynaklık eden sitelerce bilinerek ya da bilinmeyerek pek çok hukuki ihlalin yapılmasına neden olmustur. Bu saldırıların ne sekillerde gerçekleşebileceğini listeledim:

A) Yanlıs Bilgilendirme: Arama motorları siteler hakkında ve ürünler hakkında bilgi içerir. Yanlıs bilgilendirme yapılması pek çok soruna yol açar. Bu nedenle arama motorlarına bilgi girislerinin denetlenmesi ve yöneticiler tarafından hazırlanmasının, site sahiplerince yapılan kayıtlardan çok daha mantıklı olduğunu düsünüyorum. Zaten birçok sitenin arama motorlarında görünen içeriği de olduğundan fazladır ya da gerçek içerik dısında reklâm yapmaya yöneliktir.

Buraya kadar, yani site sahiplerinin kendi sitelerinde olmayan özelliklerini motorlar için aranan anahtar kelime yerine yazmasında bir sakınca yok. Çünkü arama motorları sitenin neyi içerdiğine değil yapılan kayıt sayısının çokluğuna bakar.

Peki eğer bu arama motorlarına sizin sitenizle ya da sahsınızla ilgili yanlıs ve ahlak dısı bilgiler konursa ne olacak?

B) Reklâm Prensipleri: Arama motorları olusum amaçlarının çok dısına tastı son dönemde. Çünkü en çok ziyaret edilen siteler popüler arama motorları. Herhangi bir sitenin tam adresi aklımızda değilse, bu sitenin aklımızda olan kısmını arama motoruna yazıyoruz, aklımıza gelmeyen diğer tarafını bize sunuyor.

Herhangi diğer sitelerden çok daha fazla ziyaretçiye sahip olan bu sistemler, farklı reklâm stratejileri gelistirerek kazançlarını artırmayı deniyorlar. google.com’un baslattığı ve ardından pek çok arama motorunun da uygulamaya koyduğu referans bağlantı projesi kısa zamanda büyük paraların döndüğü kendine has bir piyasa oldu.

Peki, pek çok farklı ülkede hizmet veren bu siteler, acaba yapılan reklâmın içerdiği ifadelerin doğruluğunu ve diğer kisilerin menfaatleriyle çatısabilme ihtimalleri görebiliyorlar mı?

C) Kisilik Haklarına Müdahale: Arama motorlarına yazılan kelimeler arama çokluğuna göre, site sahiplerine ziyaretçi sağlıyor. En çok aranacak kelimeleri önceden tahmin edebilen site sahipleri, sitelerini bu kelimelerle kaydederek bütün sonuçlarda kendilerini göstermek istiyorlar.

Genelde bu kelimeler içinde ise, konusuna göre, ünlü olan kisilerin isimleri yazılıyor. Bazen bu ibareler, gerçek dısı ve soyut kurmacalar üstüne olsa bile kisilik haklarını zedeleyecek boyutta olabiliyor.

Peki, anahtar kelime olarak yazılan bu kelime ve cümlelerden kisilik haklarımızın zarara uğradığını düsünüyorsak?

D) Haksız Rekabet: Kar oranlarını artırmak isteyen site sahipleri, kayıtlar bir süre sonra milyonlara ulasmaya baslayınca iyi bir formül tutturdular; “para öde-ön sıralara ilerle.” Ama herkes ön sıralara ilerlemeyi sitenin ziyaretçi çokluğuna bağlıyordu. Burada bir kargasa doğmaya basladı; kalitesi olamayan bir site nasıl en ön sırada oluyordu?

Daha sonra kısa bir dönem için bile olsa, gerçekten iyi hizmet veren sitelerin ziyaretçi sayılarında azalmalar meydana geliyordu. Çünkü iyi hizmet veren siteler arama motorlarında hizmetleri dolayısıyla ön sıralara tırmanmıslardı. Ama simdi belli bir ücret ödeyen tüm hizmet sahipleri en üst sıralarda görünebiliyordu.

İnternet gelirleri ilk reklam alanlarını kiralayan site sahiplerinden çok iyi olan ilk liderler de para ile ön sıraya geçme yoluna basvurdular ve bu sefer kimin birinci sırada ne zaman görüneceği karmasası doğmaya basladı. Evet, formül çökmüstü. Peki, eğer birileri haksız sekilde, arama motorları kuralları çerçevesinde olmadan bizim sıramızın önünde görünürse?

E) Kötü Niyetli Kullanım: Makalemin basında, yazılım sürecinin bu sektör için çok önemli olduğunu fakat daha sonra bu isi yapan kisi sayısının artması dolayısıyla bir arama motoru olusturmanın hem zaman açısından hem de maliyet açısından çok uygun olduğunu söylemistim.

Günümüzde küçük bir bilgisayar ve web bilgisi olan herkes kendine küçük de olsa bir arama motoru kurabilir. Peki bu arama motoru bizim sirketimizin ya da sahsımızın aleyhine görüs olusturmayı ve yazmayı hedeflemisse?

4- Saldırının Önlenmesi ve Alınması Gereken Tedbirler

A) Saldırının Ortadan Kaldırılması İçin Basvurulması Gereken Yerler

i. Saldırının yapıldığı arama motorunun bulunduğu siteye Yukarıda açıklanmıs hak ihlallerinin gerçeklesmesi halinde basvurulabilecek en kolay yol, arama motorunun bulunduğu siteden size ait yanlıs veya bulunmasını istemediğiniz bilgilerin sonuçlar arasından çıkartılmasını istemektir. Geçmiste buna benzer bir olay yasadım. google.com’da bilgiler 6 aylık periyotlar içinde yenilenir ve o altı süreç içinde motorda hep aynı sayfa bilgileri görüntülenir. Ben kendi adımı google’da aradığımda telefon bilgilerim de bir siteden bağlantılı olarak sonuçlara yansıyordu.

Öncelikle orijinal siteden bu bilgilerin kaldırılmasını istedim. Bilgiler siteden çıkartıldıktan sonra google.com genel merkezine bir rica postası yolladım. Aranan kelime hakkında güncelleme yapılması için. Cevaben herhangi bir posta alamadım ama 3 gün içerisinde sonuçlar güncellenmisti, yani gerekli islemi yapmıslardı.

Siz de, özellikle yerel motorların, yöneticileri ile irtibata geçerek ve hakkınızı ispat ederek istemediğiniz bilgilerin çıkartılmasını sağlayabilirsiniz.

ii. Sitenin bilgilerini barındıran sağlayıcıya (host)

Siz her ne kadar da site yöneticisinden rica ettiyseniz de irtibata geçmeye çalıstıysanız da sonuç: ya kaldırmak istemiyor ya da artık o siteyle ilgilenmiyorsa…

Bu durumda siteye alan sağlayan firmaya basvurabilirsiniz. Sağlayıcı firma, motorun bulunduğu sitenin bütün bilgilerini içinde barındıran sunuculara sahiptir. Siz onlardan ihlalin bulunduğu sayfayı ve sonuçları göstermek ve kendi bilgilerinizi ispat ederek size ait yanlıs ve kaldırılması gereken diğer verilerin siteden kaldırılmasını talep edebilirsiniz.

iii. Cumhuriyet Bassavcılığı’na

Bundan önceki asamalar yargı sistemimizi mesgul etmemek ve ulasmak istediğimiz sonucun zaman kaybetmeden gerçeklesmesini sağlamak için kullanılabilir. Ancak bu yolların her hangi bir fayda sağlamayacağına kanaat getirdiyseniz, Cumhuriyet Bassavcılığı’na hakkınızın tespiti ve istenmeyen verinin kaldırılması için karar verilmesi talebinde bulunabilirsiniz.

B) Saldırının Önlenmesi ve Tedbirler

i. Haksız kullanımın ve ibarelerin silinmesi, ayrıca bunun duyurulmasını talep etme

Bizim menfaatlerimize, kisilik haklarımıza, ticari itibarımıza vb. müdahale eden ibarelerin kaldırılmasını talep edebiliriz. Bunun yanında olusan zararın ortadan kaldırılması için bu kararın sitede belirlenecek bir süre içinde yayınlanmasını talep edebiliriz.

ii. Sitenin belli bölgesine erisimin engellenmesini talep etme

Mart 2007′de youtube.com görüntü paylasım sitesi, Cumhuriyet Bassavcılığı tarafından Türkiye’den erisime kapatıldı. Bunun nedeni sitede Türklük’e ve Atatürk’e hakaret içeren bir görüntülerin de paylasıma sunulması idi.

Siteden kesin mahkeme kararı ile istenen silinme istekleri kendiliğinden gerçeklesiyordu ama mahkeme kararı verilmeden önce silinmesi mümkün değildi. Bunun için C.Bassavcılığı gecikmesinde sakınca görülen bu duruma el koydu ve 3-4 günlüğüne sitenin anasayfası dahil bütün sayfalarına Türkiye’den erisime engel koydu.

Aynı bu sekilde, kaldırılmasının gecikmesinde sakınca gördüğümüz ihlal verilerinin bu yolla kısmen engellenmesini talep edebiliriz. Ancak mahkeme kararı sonucunda eğer veriler hukuka aykırılık teskil etmiyorsa ve zarar ispat edilemezse, erisimi engellenen site sahiplerinin de zararları dâhilinde sizden bir tazminat talep etmeleri olası. (ancak ispatlanabilecek zarar kaydı çok olmayacağından endise edilmesi gereken miktarlar olmayacaktır.)

iii. Sitenin kapatılmasını talep etme

Bu ihtimal de elimizde, ancak yukarıdaki ihlal sekillerinden kötü niyetli kullanım halinde mevcut olabilir. Burada sitenin bir kisi, tüzel kisi, ürün vb. seyleri kötülemeyi, yanlıs bilgilendirmeyi, haksız rekabete neden olmayı hedeflediğinin ispat edilmesi halinde sitenin kapatılması talep edilebilir.

Bu kararın verilebilmesi için hazırlık asamasında davacı pek çok ispat külfeti altına girmektedir; çünkü böyle bir iddia zamanında müdahalelerle çok kolay ispatlanacağı gibi, geciken denemelerle delil bulma konusunda çok zor olabilir.


5- Sonuç

Arama motorları internet kullanıcılarının en çok ziyaret ettiği sayfaların basında geliyor. Bu sayfalarda olusabilecek hukuki sorunları önceden görmek ve bu sitelerin açılmasını ve içeriğini küçük de olsa bir denetim altında yürütmek, gelecekte büyük sorunların simdiden önlenmesi için büyük bir adım olacaktır.

Yine, sanal konularda mevzuat eksikliğinden kaynaklanan kuralsızlık, basıbos bir sahanın tüm müdahalelere açık olarak barınmasına neden oluyor. En kısa zamanda bu ve benzeri konularda, en azından bir yönetmelik ile çerçevenin ve isleyisin belirlenmesi, snaal isleyis ve alanlar için çok yararlı olacaktır diye düsünüyorum.


Yazar & Kaynak: Göktürk Özdoğan, www.genchukukcu.net